Άρθρα – Απόψεις
Η επιδίκαση ή μη του ΦΠΑ επί υλικών ζημιών όταν:
Ι) αυτές δεν έχουν επισκευασθεί και
ΙΙ) ο ζημιωθείς είναι υπόχρεος σε καθεστώς ΦΠΑ
υπό Χρήστου Σαχπατζίδη,
Δικηγόρου στο Πρωτοδικείο Γιαννιτσών
Λόγω της δύσκολης οικονομικής συγκυρίας ολοένα και περισσότεροι συμπολίτες μας αναζητούν έννομη προστασία απαιτώντας αποζημίωση για τις υλικές ζημίες του αυτοκινήτου τους, χωρίς στο μεταξύ να έχουν επισκευάσει το όχημά τους· αναμένουν δηλαδή την είσπραξη της αποζημίωσής τους για να προχωρήσουν στην αποκατάστασή της. Στην πράξη η επίκληση και περιγραφή των ένδικων αξιώσεων (ζημιών) στηρίζεται σε έγγραφη βεβαίωση/προσφορά του συνεργείου που θα αναλάβει την επισκευή, όπου συμπεριλαμβάνεται και ο αναλογών ΦΠΑ. Όμως κατά τη νομολογία η αξίωση για το κονδύλιο του ΦΠΑ επί των ανταλλακτικών και εργασιών είναι συνήθως απορριπτέα – ως αβάσιμη – με το σκεπτικό ότι «αν ο ενάγων προεισέπραττε το ποσό του Φ.Π.Α. που δεν οφείλεται θα καθίστατο αδικαιολόγητα πλουσιότερος», βλ. ενδεικτικά Μον.Πρ.Αθ. 989/ 2017, Τραπ. Νομ Πληρ. ΕΣυγκΔ, απ’ όπου το απόσπασμα· ΕφAθ 371/1997· ΕφΛαρ 338/ 2001, ΝΟΜΟΣ.
Μια πρώτη ιδιαιτερότητα του ζητήματος εντοπίζεται στο ότι η συρρίκνωση των αξιών των αυτοκινήτων τα τελευταία χρόνια οδηγεί μεν την πλειονότητα των υποθέσεων των υλικών ζημιών ενώπιον των Ειρηνοδικείων, ωστόσο η απορριπτομένη αξίωση του ΦΠΑ δεν επαναφέρεται μετά την επισκευή του αυτοκινήτου με νέα (δεύτερη) αγωγή, λόγω του δυσανάλογου κόστους αυτής σε σχέση με το ποσό της αξίωσης του ΦΠΑ. Η απόρριψη του κονδυλίου του ΦΠΑ βέβαια ούτε τις δυσχέρειες, που προκαλεί στον παθόντα, απαλύνει, ούτε το ενδιαφέρον μας για τα νομικά ζητήματα, που προκαλούνται, μειώνει. Όμως το κονδύλιο της αξίωσης για τον ΦΠΑ που δεν καταβλήθηκε, αλλά θα καταβληθεί μελλοντικά για την αγορά των ανταλλακτικών και την παροχή υπηρεσιών των τεχνιτών, δεν είναι αβάσιμο, κατά την ανάλυση που επιχειρείται παρακάτω.
Ι. Η τύχη του ΦΠΑ όταν η ζημία δεν έχει επισκευαστεί.
Κατ’ αρχήν να σημειωθεί ότι με την 914 ΑΚ ο νομοθέτης επιτάσσει ως «κύριο περιεχόμενο της αδικοπρακτικής ευθύνης την υποχρέωση προς καταβολή αποζημίωσης. Με την αποζημίωση αυτή αποκαθίσταται ολόκληρη η (περιουσιακή) ζημία που συνδέεται αιτιωδώς με το ζημιογόνο γεγονός, έχοντας ως σκοπό να επανέλθει ο ζημιωθείς στην κατάσταση που θα βρισκόταν αν δεν είχε λάβει χώρα η ζημιογόνος συμπεριφορά του δράστη.»[1]. Δηλαδή «υποχρέωση προς αποζημίωση σημαίνει υποχρέωση αποκαταστάσεως όλης της ζημίας. Επομένως, εφόσον δεν προκύπτει από το νόμο κάτι διαφορετικό στη συγκεκριμένη περίπτωση, ισχύει ο κανόνας της αποκαταστάσεως της ζημίας σε όλη της την έκταση[2]. Εξαιρέσεις … Περιορισμό στην έκταση της αποζημιώσεως εισάγει ο νόμος (πέραν των άλλων) και όταν προβλέπει εύλογη αποζημίωση.»[3]. Νοείται δε ως ζημία η θετική και αποθετική (διαφυγόν κέρδος), η άμεση και έμμεση, η ενεστώσα και μέλλουσα, η περιουσιακή και ηθική.
Όμως ο κανόνας του 914 ΑΚ δεν αναφέρεται σε περιπτώσεις παράνομης πράξης, αλλά εισάγει γενική ρήτρα αδικοπρακτικής ευθύνης «κατά τρόπο γενικό και ενιαίο (ΑΚ 914, 919), δηλαδή με κανόνες που περιέχουν αόριστες νομικές έννοιες (παρανομία, υπαιτιότητα κ.λπ.)»[4]. Δηλαδή το 914 ΑΚ «παραπέμπει στο σύνολο της νομοθεσίας. Με την έννοια αυτή η διάταξη αποτελεί ‘λευκό’ κανόνα δικαίου»[5].
Από την άλλη πλευρά, η ζημία, όπως φέρεται προς κρίση ενώπιον του Δικαστηρίου, είναι μεν γεγενημένη κατά το χρόνο του ατυχήματος, ωστόσο, λόγω της μη αποκατάστασής της κατά το χρόνο συζήτησης της υπόθεσης, κατά το κριτήριο του χρόνου ενέχει θέση μέλλουσας ζημίας: «μέλλουσα είναι η ζημία που προβλέπεται ότι θα επέλθει στο μέλλον και η έκτασή της μπορεί να προσδιοριστεί εκ των προτέρων [6]… Ο δε προσδιορισμός της μέλλουσας ζημίας είναι δύσκολος και αποτελεί θέμα αποδείξεως. Είναι αναγκαίο να τρέξει κανείς σε μια υποθετική εξέλιξη των πραγμάτων. Κατά την ορθότερη άποψη ο προσδιορισμός της εκτάσεως της μέλλουσας ζημίας θα γίνει κατά πιθανολόγηση με βάση το αντικειμενικό κριτήριο της συνήθους πορείας των πραγμάτων.»[7].
Ωστόσο, με βάση τα προεκτεθέντα, «για να θεμελιωθεί αξίωση αποζημιώσεως δεν είναι απαραίτητο σε περίπτωση βλάβης σε πράγματα να αποκατασταθεί προηγουμένως η ζημία, δηλαδή δεν είναι απαραίτητο να γίνει επισκευή του αυτοκινήτου που εβλάβη. Ο ιδιοκτήτης του μπορεί να αφήσει τις ζημίες χωρίς αποκατάσταση ή μπορεί να το πουλήσει σε τρίτο ανεπισκεύαστο. Η περιουσία του συνεπεία του βλαπτικού γεγονότος ήδη μειώθηκε. Δεν αποφεύγεται όμως η σύνδεση με την αναγκαίως απαιτούμενη δαπάνη αποκαταστάσεως. Η ύπαρξη ζημίας είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη θεμελίωση αξιώσεως αποζημιώσεως.»[8]. Κατά συνέπεια η ζημία στο σύνολό της – άρα και ο ΦΠΑ – είναι ήδη γεγενημένη άμα τη επελεύσει του ενδίκου ατυχήματος[9]. Η δε αγωγή, με την οποία ο παθών αξιώνει την καταβολή της ζημίας του πριν από την αποκατάστασή της, είναι νόμιμη, στηριζόμενη βασικά στα άρθρα 914, 297, 298 ΑΚ και 10 παρ. 1 του ν. 489/1976 (κατά του ασφαλιστή).
Με βάση λοιπόν τα παραπάνω, η στάση της κρατούσας νομολογίας, η οποία απορρίπτει το εν λόγω κονδύλιο ως αβάσιμο επειδή δεν έχει καταβληθεί, κατά το προεκτεθέν σκεπτικό, είναι τουλάχιστον προβληματική ως προς τη θεμελίωσή της. Και τούτο διότι, εάν το δικαστήριο κρίνει ως ουσία βάσιμη την αξίωση, που συνήθως αποδεικνύεται από μαρτυρική κατάθεση συνεπικουρούμενη από τις βεβαιώσεις του εμπόρου ανταλλακτικών και του τεχνίτη που θα αναλάβουν την επισκευή του αυτοκινήτου, τότε θα πρέπει να επιδικάσει το ποσό της ζημίας συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ διότι μέρος της προκληθείσης ζημίας αποτελεί και το ποσό αυτό. Η αντίθετη και εσφαλμένη κατά τη γνώμη μας προεκτεθείσα θέση της νομολογίας, προσκρούει στον ίδιο το νόμο (914 ΑΚ), που απαιτεί η αποζημίωση να είναι πλήρης.
Αξίζει να σημειωθεί πως η νομολογία μας, στο σύνολό της, για τον υπολογισμό της αξίας ενός οχήματος – επί ολικής καταστροφής – και προκειμένου να αποφανθεί περί του εάν το κόστος επισκευής του υπερβαίνει ή όχι την προ του ατυχήματος αξία αυτού, ορθά λαμβάνει υπ’ όψιν της, ως συνολική ζημία, το άθροισμα της αξίας των ανταλλακτικών και εργασιών που θα απαιτηθούν, συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ[10]· αρνείται ωστόσο να τον επιδικάσει, όταν ο ενάγων αξιώνει αποζημίωση για ζημία η οποία δεν έχει ακόμη επισκευαστεί!
Έτσι λοιπόν ορθά η ΕφΑθ 5897/2005, ΣΕΣυγΔ 2006/157, δέχθηκε ότι στην επιδικαστέα αποζημίωση «συμπεριλαμβάνεται και ο Φ.Π.Α, (καίτοι δεν αγοράστηκαν τα ανταλλακτικά και δεν έλαβαν χώρα οι εργασίες επισκευής), καθόσον η θετική ζημία του ιδιοκτήτη στην περίπτωση αυτή συνίσταται στο ποσό της δαπάνης που απαιτείται για την αποκατάσταση των ζημιών του αυτοκινήτου και την επαναφορά αυτού στην πριν από το ατύχημα κατάσταση· γεννάται δε η ζημία αυτή αμέσως μετά την προσβολή του αυτοκινήτου, το εάν όμως αυτή θα αποκατασταθεί αποτελεί δικαίωμα του ιδιοκτήτη.»[11].
Μάλιστα η ΕφΑθ 4580/2006, ΝΟΜΟΣ, δεχόμενη επίσης την επιδίκαση του ΦΠΑ, προχωρά ακόμη παραπέρα: «η απαίτηση της εκκαλούσας να αφαιρεθεί ο ΦΠΑ από το ποσό που υποχρεούται να καταβάλει με τον ισχυρισμό ότι ο ενάγων επιδιώκει να τον καρπωθεί ο ίδιος, έχει στόχο, είτε να του στερήσει το δικαίωμα να επισκευάσει το αυτοκίνητό του, καθώς (εφόσον το αίτημά της ήδη γίνει δεκτό) δεν θα επαρκούν τα χρήματα που θα του επιδικασθούν για να αγοράσει ανταλλακτικά και να πληρώσει τις εργασίες που θα γίνουν, είτε να τον τιμωρήσει να πληρώσει ο ίδιος τον ΦΠΑ, ή τέλος, να τον παρακινήσει ώστε να μην πληρωθεί ο ΦΠΑ που θα οφείλεται.», βλ. 3η σελ. αυτής.
Σε κάθε περίπτωση στο εξεταζόμενο ζήτημα η νομολογία αποκαλύπτει την παράδοξη στάση που η ίδια τηρεί στις ομοειδείς αξιώσεις για μελλοντικές, εξίσου προβλεπτές και αποτιμητές σε κόστος, ιατρικές επεμβάσεις (ορθοπεδικής, πλαστικής ή οδοντιατρικής φύσης τοιαύτες, οι οποίες κατά το χρόνο της συζήτησης δεν έχουν ακόμα πραγματοποιηθεί), συμπεριλαμβάνοντας στην επιδίκαση τα ποσά του αναλογούντος ΦΠΑ (νοσηλευτηρίων, φαρμάκων, υλικών κλπ). Όμως γιατί, κατά την άποψη αυτήν, να επιδικάζονται ως νόμιμες οι προεκτεθείσες απαιτήσεις και το ίδιο αίτημα να είναι μη επιδικαστέο, ως αβάσιμο, όταν αφορά σε αξιώσεις υλικών ζημιών; Άραγε η επιδίκαση αποζημίωσης χωρίς τον ΦΠΑ της δεν αποτελεί μια έμμεση μεν αλλά σαφή προτροπή σε φοροδιαφυγή; Στις απορίες αυτές δεν βρίσκουμε κάποια πειστική εξήγηση.
ΙΙ. Η τύχη του ΦΠΑ όταν ο ζημιωθείς είναι επιτηδευματίας
υπόχρεος σε απόδοση ΦΠΑ
Για να διαβάσετε περισσότερα παρακαλώ συνδεθείτε συμπληρώνοντας τα στοιχειά σας