Η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών συστάθηκε το 2003 σε υλοποίηση του άρθρου 19 του Συντάγματος και είναι επιφορτισμένη με το σημαντικό καθήκον της προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών, ηλεκτρονικών και ταχυδρομικών, το οποίο αποτελεί θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα.
Στη σημερινή εποχή οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις τόσο στις υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών (κινητή τηλεφωνία, διαδίκτυο, ηλεκτρονική αλληλογραφία, επιφυείς επικοινωνίες (Over the Top), όπως Viber, What’s app, Skype) όσο και στις ταχυδρομικές υπηρεσίες (διεύρυνση του ηλεκτρονικού εμπορίου), θέτουν συνεχώς νέες προκλήσεις στην αποτελεσματική προστασία του απορρήτου των επικοινωνιών.
Το απόρρητο κινδυνεύει ειδικότερα από τη συνεχή ανάπτυξη των τεχνολογιών παρακολούθησης, ηλεκτρονικής πειρατείας που χρησιμοποιούνται με βάση νόμιμες διαδικασίες ή παράνομα και κακόβουλα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σε όλες τις χώρες και στην Ελλάδα μια εντυπωσιακή αύξηση των νομίμων παρακολουθήσεων των επικοινωνιών των πολιτών, είτε αυτές διενεργούνται μέσω σταθερής ή κινητής τηλεφωνίας, είτε μέσω μηνυμάτων που ανταλλάσσονται με άλλα μέσα και εφαρμογές. Με τον όρο «νόμιμες» εννοούνται οι παρακολουθήσεις που γίνονται με βάση μια προδιαγεγραμμένη στο νόμο διαδικασία, συνήθως με αίτηση μιας δημόσιας υπηρεσίας και έγκριση της αίτησης από δικαστική αρχή.
Οι αιτίες του φαινομένου είναι πολλές.
Η ανάγκη καταπολέμησης της τρομοκρατίας, της βαριάς εγκληματικότητας (διακίνηση ναρκωτικών, σωματεμπορία, παιδική πορνογραφία, εγκλήματα στον κυβερνοχώρο κ.ά.) είναι κάποιες απ’ αυτές. Πρόκειται για υπαρκτές απειλές και κινδύνους που ποτέ στο παρελθόν δεν ήταν πιο μεγάλοι.
Συνεπώς, η επίκληση των λόγων αυτών από κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών ή διωκτικές αρχές είναι κατ’ αρχήν θεμιτή για την άμυνα κρατών και κοινωνιών. Ωστόσο, πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος της κατάχρησης όταν αρκεί η αόριστη επίκληση λόγων εθνικής ασφάλειας. Από την άλλη προ της επίκλησης απειλής κατά της εθνικής ασφάλειας είναι δύσκολο τέτοια αιτήματα να απορριφθούν, με κίνδυνο να υπάρξει τελικά κάποια διακινδύνευση στον τομέα αυτό. Το αποτέλεσμα είναι ότι μπορεί να υποκλαπούν τηλεφωνικές συνομιλίες προσώπων, για τα οποία εκ των υστέρων δεν αποδείχτηκε τίποτε, ενώ αυτά δεν θα πληροφορηθούν ποτέ ότι προσωπικά τους δεδομένα έχουν καταγραφεί και αποθηκευτεί. Υπάρχει ακόμη ο κίνδυνος υπέρβασης της δοθείσης δικαστικής έγκρισης ή των χωρικών παρακολουθήσεων.
Ο ρυθμός ανάπτυξης και εισαγωγής νέων υπηρεσιών επικοινωνίας στη ζωή μας και η αυξημένη χρήση ηλεκτρονικών «ταχυδρομείων» (τύπου Google, Υahoo, Facebook Messenger, iMessage κλπ) καθώς και η υπερέκθεση των χρηστών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, Instagram, Snapchat, YouTube κλπ.) επηρεάζει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας όπως την ενημέρωση, την ψυχαγωγία, την υγεία, την εργασία, την οικονομία.
Ως εκ τούτου η ΑΔΑΕ επιβάλλεται να είναι σε θέση να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις, να προλαμβάνει τις εξελίξεις, εμπλουτίζοντας συνεχώς τη γνώση και τη δραστηριότητα της στον τομέα των δεσμευτικών για τους παρόχους ηλεκτρονικών και ταχυδρομικών επικοινωνιών Κανονισμούς, με βάση τα νεότερα δεδομένα και να εκσυγχρονίσει αντίστοιχα τον τεχνολογικό της εξοπλισμό. Για να το πετύχει όμως αυτό χρειάζεται πέρα από την ενίσχυση της σε προσωπικό η μεγαλύτερη δραστηριοποίηση του υπάρχοντος προσωπικού της. Χρειάζεται πάνω απ’ όλα την ορθολογικοποίηση της διοικητικής και οργανωτικής δομής της.
Τούτο προϋποθέτει μια θαρραλέα και σύμφωνη με τις σύγχρονες αντιλήψεις της διοικητικής οργάνωσης και διοικητικής επιστήμης μεταρρύθμιση του απαρχαιωμένου και δυσλειτουργικού καθεστώτος που τη διέπει σήμερα (Νόμος 3115/2003, Νόμος 2225/1994, Π.δ. 40/2005, Κανονισμός 44/2003 Εσωτερικής λειτουργίας της Αρχής).
Η ΑΔΑΕ δραστηριοποιήθηκε κατά τη διάρκεια του έτους 2019 μέσα στο πλαίσιο αυτό και με γνώμονα εγκεκριμένο τριετές Σχέδιο Δράσης 2017-2019. Όμως το έτος αυτό υπήρξε ιδιαιτέρως δυσχερές για την Αρχή διότι έληξε στις 27.3 η εξάμηνη παράταση της ληξάσης θητείας του απελθόντος Προέδρου της Χρ. Ζαμπίρα και η Αρχή έμεινε ακέφαλη επί δύο μήνες μέχρι τις 5.6 οπότε ανέλαβε καθήκοντα ο νέος Πρόεδρος της Αρχής και υπογράφων τον παρόντα πρόλογο (αποφ. 34051οικ./29.5.2019 του Υπουργού Δικαιοσύνης, μετά την από 20.5.2019 απόφαση της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής- ΦΕΚ 326/5.6.2019 τεύχος Υπαλλήλων Ειδικών Θέσεων και Οργάνων Διοίκησης Δημοσίου).
Επίσης παρά την ήδη από το τέλος Οκτωβρίου 2018 λήξη της θητείας 3 εκ των 7, κατά το νόμο (άρθρο 2 παρ. 1 του ν. 3115/2003), μελών της ΑΔΑΕ, η Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής δεν έχει ακόμη ορίσει τους αντικαταστάτες τους, με αποτέλεσμα η Ολομέλεια της Αρχής, η οποία λαμβάνει τις πιο κρίσιμες αποφάσεις, να συγκροτείται από 4 μέλη.
Ειδικότερα, κατά το 2019 η δράση της Αρχής επικεντρώθηκε:
Στην αντιμετώπιση οργανωτικών θεμάτων και εκκρεμοτήτων της Αρχής:
α) Εκδόθηκαν δύο αποφάσεις του Προέδρου (ΦΕΚ 3029/τ.Β/26.7.2019 και 4256/τ.Β/ 26.7.2019) με τις οποίες δόθηκε εξουσιοδότηση υπογραφής στους προϊσταμένους οργανικών μονάδων της Αρχής σε σειρά θεμάτων τα οποία υπέγραφε ο ίδιος ο Πρόεδρος, με αποτέλεσμα την επιτάχυνση, απλούστευση και ορθολογικοποίηση των διαδικασιών και μείωση της γραφειοκρατίας.
Επίσης μειώθηκαν οι απαιτούμενες υπογραφές για την εισαγωγή θεμάτων στην Ολομέλεια καθώς και τα διοικητικά στάδια μεταξύ της έγκρισης των εκθέσεων ελέγχου και της κλήσης σε ακρόαση σε περίπτωση που από τις εκθέσεις ελέγχου προκύπτει υπαιτιότητα για παραβίαση του απορρήτου από τον ελεγχόμενο.
β) Καταργήθηκε με απόφαση της Ολομέλειας η επίδοση των αποφάσεων της με επιμελητή, η οποία ήταν ιδιαιτέρως κοστοβόρα. Αντ’ αυτής εισήχθησαν νέες μέθοδοι (όπως ηλεκτρονική αποστολή με ψηφιακή υπογραφή κλπ.)
γ) Επιχειρήθηκε η ορθολογικοποίηση του καθεστώτος υπερωριών του προσωπικού της Αρχής με παρακολούθηση της αιτιολόγησης του παραχθέντος έργου.
δ) Επισπεύσθηκαν διαδικασίες κλήσης σε ακρόαση που είχαν καθυστερήσει κατά το παρελθόν για διαφόρους λόγους.
ε) Στελεχώθηκε εκ νέου, μετά την ανάληψη καθηκόντων του νέου Προέδρου της Αρχής και με πρωτοβουλία του το Αυτοτελές Τμήμα Άρσης Απορρήτου με ανάθεση των καθηκόντων των σχετικών με αυτό σε υπάλληλο της Νομικής Υπηρεσίας της Αρχής. Το εν λόγω Τμήμα είχε παραμείνει χωρίς στελέχωση επί πολλούς μήνες.
Επίκαιρα ζητήματα που απασχολούν, μεταξύ άλλων, την ΑΔΑΕ:
Η επιλογή των ελλειπόντων μελών από τη Διάσκεψη των Προέδρων της Βουλής,
Ο εκσυγχρονισμός του απαρχαιωμένου και δυσλειτουργικού καθεστώτος που διέπει την οργάνωση και λειτουργία της ΑΔΑΕ (Νόμος 3115/2003) καθώς και του καθεστώτος που διέπει τις νόμιμες άρσεις του απορρήτου των επικοινωνιών (Νόμος 2225/1994).
Μέσα στο πλαίσιο αυτό η Αρχή επιφυλάσσεται να υποβάλει κάποια στιγμή προτάσεις για νομοθετικές μεταβολές και βελτιώσεις στο αρμόδιο Υπουργείο Δικαιοσύνης.
Επίσης πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα κατάρτισης νέου Οργανισμού και Κανονισμού Εσωτερικής Λειτουργίας της Αρχής με βάση τα προβλεπόμενα στο άρθρο 20 παρ. 1 (τελευταίο εδάφιο), 2, 3, 4 και 5 του Ν. 4622/2019 (ΦΕΚ A’ 133/07.08.2019) «Επιτελικό Κράτος: οργάνωση, λειτουργία και διαφάνεια της Κυβέρνησης, των κυβερνητικών οργάνων και της κεντρικής δημόσιας διοίκησης».
Επιπλέον η μεγαλύτερη ενεργοποίηση των μελών της Ολομέλειας καθώς και του προσωπικού της Αρχής καθώς και η περαιτέρω μείωση της γραφειοκρατικής επιβάρυνσης στη λειτουργία της στην πράξη. Η επίσπευση και ολοκλήρωση ήδη τρεχουσών διαδικασιών ενώπιον του ΑΣΕΠ για την πρόσληψη 14 νέων υπαλλήλων.
Η ολοκλήρωση των έργων (υποέργα 1 και 2) του έργου που έχει ενταχθεί στο ΕΠΑΝΕΚ.
Η επεξεργασία του κειμένου του προτεινόμενου Ευρωπαϊκού Κανονισμού για την προστασία της ιδιωτικής ζωής στον τομέα των επικοινωνιών (e-privacy), o οποίος θα αντικαταστήσει την Οδηγία 2002/58/ΕΚ, και συζητείται ήδη επί τρία έτη και με μεγάλη βραδύτητα στο πλαίσιο του Συμβουλίου της ΕΕ.
Η ΑΔΑΕ έχει διατυπώσει σε διάφορες φάσεις των σχετικών διαβουλεύσεων τις προτάσεις της.
Η σημασία του εν λόγω Κανονισμού είναι ζωτική για την ασφάλεια και ακεραιότητα των επικοινωνιών και κατά συνέπεια για τη διασφάλιση του απορρήτου.
Μεταξύ των νεωτερισμών που προβλέπεται ότι θα εισαγάγει ο Κανονισμός είναι η διασφάλιση του απορρήτου στις επιφυείς επικοινωνίες, για τις οποίες έγινε ήδη λόγος καθώς και στις υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους (cloud computing), οι οποίες μέχρι στιγμής δεν τυγχάνουν κανονιστικής προστασίας ως προς τη διασφάλιση αυτή.
Η εξοικονόμηση δημοσίου χρήματος.
Μέσα στο πλαίσιο αυτά αποτελεί διαχρονική μέριμνα της Αρχής η μεγαλύτερη δυνατή συμπίεση του μισθώματος, το οποίο καταβάλλεται για την στέγασή της, αν παραστεί δε ανάγκη ακόμη και με την μεταστέγαση της.
Ελπίζουμε ότι μέσα στο 2020 η ΑΔΑΕ θα προωθήσει τους στόχους της αυτούς, να γίνει πιο αποτελεσματική, πιο αποδοτική και πιο ορατή στην ελληνική κοινωνία με το σκοπό την καλύτερη εκπλήρωση του μείζονος συνταγματικού σκοπού για τον οποίο συνεστήθη.
Τόσο τα μέλη της Αρχής όσο και το προσωπικό της έχουν πλήρη συνείδηση ότι αποκλειστικός λόγος ύπαρξης της είναι η εξυπηρέτηση των κατοίκων αυτής της χώρας και αποδεκτών των υπηρεσιών της. Χρήστος Ράμμος Πρόεδρος
