Επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης για Ηθική Βλάβη (Schmerzensgeld) 300.000 μάρκα (αντί των πρωτοδίκως επιδικασθέτων 40.000 μάρκων) Αυτοκινητιστικό ατύχημα στην Ελλάδα μεταξύ Ελλήνων μονίμων κατοίκων Γερμανίας Αγωγή ενώπιον των γερμανικών Δικαστηρίων Ξένη

Αυτοκινητιστικό ατύχημα στην Ελλάδα μεταξύ Ελλήνων μονίμων κατοίκων Γερμανίας
Αγωγή ενώπιον των γερμανικών Δικαστηρίων

Επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης
για Ηθική Βλάβη (Schmerzensgeld) 300.000 μάρκα
(αντί των πρωτοδίκως επιδικασθέτων 40.000 μάρκων)

Υπολογισμός του ποσού

Εφετείο Χαμμ (ΟLG Ηamm), Απόφαση της 17.12.1997 (13 U 202/96), δημοσιευμένη εις: Versicherungsrecht (\/ERSRΡ) 1998, σελ. 1392 επ.

Πραγματικά Περιστατικά:

Ο γεννηθείς το έτος 1974 Χ (στο εξής Ενάγων) ενήγαγε τον πατέρα του (στο εξής Εναγόμενος) εξαιτίας αυτοκινητικού ατυχήματος, το οποίο έλαβε χώρα στις 13:00 της 18ης Ιουλίου 1982 επί Εθνικής Οδού στην Ελλάδα, με αίτημα την αναγνώριση της αξίωσης του και την καταδίκη σε καταβολή χρηματικής ικανοποίησης για ηθική βλάβη.
Οι διάδικοι είναι Έλληνες υπήκοοι με μόνιμη κατοικία προ και κατόπιν του επίδικου ατυχήματος στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.
Κατά το επίδικο ατύχημα ο Ενάγων επέβαινε ως συνοδηγός στο αυτοκίνητο που οδηγούσε ο Εναγόμενος. Το αυτοκίνητο εξετράπη της πορείας του και προσέκρουσε σε κολόνα.
Ο Ενάγων συνεπεία του ατυχήματος υπέστη συνολική παραπληγία. Υποφέρει από παράλυση αμφοτέρων των κάτω άκρων καθώς και του μυϊκού συστήματος της κύστης και της εντερικής χώρας. Ο βαθμός αναπηρίας του Ενάγοντος ανέρχεται σε ποσοστό 100%. Ο τελευταίος λαμβάνει από της 17.12.1994 το ποσό των 400 γερμανικών μάρκων (1 γερμ. Μάρκο = 0,5 €) μηνιαίως για την κάλυψη των εξόδων περίθαλψής του και από τον Απρίλιο 1995 το ποσό των 800 γερμ. μάρκων μηνιαίως από την Εταιρία Ασφάλισης Ζωής του (ΑΟΚ). Η κοινωνική πρόνοια καλύπτει τμήμα αυτών των ποσών.

Ο Ενάγων ισχυρίζεται ότι το ατύχημα οφείλεται στο γεγονός ότι ο Εναγόμενος παρά την ολισθηρότητα του οδοστρώματος λόγω βροχοπτώσεως οδηγούσε με υπερβολική ταχύτητα, με αποτέλεσμα να χάσει τον έλεγχο του αυτοκινήτου και να προσκρούσει στην κολόνα. Ο Εναγόμενος και η οικογένεια του ανέλαβαν τη φροντίδα του Ενάγοντος μετά το ατύχημα και λόγω της αναπηρίας του τελευταίου μετακόμισαν σε ισόγειο διαμέρισμα. Ο Εναγόμενος κέρδιζε ως υπάλληλος μηνιαίως το καθαρό ποσό των 1200 γερμ. μάρκων. Η εργασιακή του σύμβαση καταγγέλθηκε στις 31.1.1997. Ο Ενάγων ολοκλήρωσε τις δευτεροβάθμιες σπουδές του και μετά την επιτυχία του στις σχετικές εξετάσεις σπουδάζει νομικά. Ο Ενάγων υποστηρίζει ότι του οφείλεται κατ’ ελάχιστον το ποσό των 40.000 γερμ. μάρκων ως ηθική βλάβη. Ο Εναγόμενος συνομολογεί τα υποστηριχθέντα θεμελιωτικά του ατυχήματος γεγονότα. Ωστόσο προβάλλει την ένσταση της παραγραφής. Η ασφαλιστική εταιρία, που ασφάλισε την ευθύνη εκ του αυτοκινητικού ατυχήματος, παρενέβη στη δίκη υπέρ του εναγομένου.

Το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο (Landgericgt) αναγνώρισε την αξίωση ηθικής βλάβης και επιδίκασε στον Ενάγοντα το ποσό των 40.000 γερμ. μάρκων. Εναντίον της απόφασης εγέρθη Έφεση του Ενάγοντος, με την οποία ο ίδιος αξίωσε ένα αισθητά μεγαλύτερο ποσό από τα επιδικασθέντα 40.000 γερμ. μάρκα.

Στη δευτεροβάθμια δίκη ανέθεσε ο Εναγόμενος την υπεράσπιση του στην προσθέτως παρεμβαίνουσα ασφαλιστική εταιρία. Η τελευταία υποστήριξε το απαράδεκτο της έφεσης διότι ο Ενάγων περιόρισε την εξ ηθικής βλάβης απαίτηση του στο ποσό των 40.000 γερμ. μάρκων κατά την πρώτη στάση της δίκης και επανέλαβε τους σε πρώτο βαθμό προβληθέντες ισχυρισμούς της.

Η Έφεση του Ενάγοντος ήταν επιτυχής.

Το Δικαστήριο εξ αυτών των λόγων έκρινε ότι:

Α. Η έφεση του Ενάγοντος είναι παραδεκτή

Β. Η ως άνω παραδεκτή έφεση κρίνεται και κατ’ ουσίαν νόμιμη. Ο Εναγόμενος υποχρεούται να καταβάλλει στον ενάγοντα το ποσό των 300.000 γερμ. μάρκων ως ηθική βλάβη, ειδικότερα το ποσό των 210.000 γερμ. μάρκων ως εφάπαξ καταβολή (Κapitalbetrag) και το ποσό των περίπου 90.000 γερμ. μάρκων με τη μορφή περιοδικών καταβολών (Schmerzensgeldrente).

Ι. Η υποχρέωση αποζημίωσης του Εναγομένου προκύπτει από τις §§ 847, 823 παρ. 1 γερμΑΚ (ΒGΒ). Το Πρωτοβάθμιο Δικαστήριο διέγνωσε τελεσίδικα την υποχρέ¬ωση αποζημίωσης του Εναγομένου. Ούτε ο Εναγόμενος ούτε η υπέρ αυτού προσθέτως παρεμβαίνουσα υπέβαλαν έφεση ή αντέφεση κατά της πρωτοβάθμιας απόφασης. Ανεξαρτήτως τούτου το Δικαστήριο αποδέχεται και επί της ουσίας τις πα¬ραδοχές του πρωτοβαθμίου Δικαστηρίου περί ευθύνης του Εναγομένου.
Το Δικαστήριο κρίνει μια συνολική ηθική βλάβη (§ 847 γερμΑΚ) της τάξεως των 300.000 γερμ. μάρκων ως εύλογη. Κατά την επιμέτρηση της χρηματικής ικανοποίησης για ηθική βλάβη υποχωρεί στην προκείμενη περίπτωση εξ’ ολοκλήρου η επανορθωτική λειτουργία αυτής (γ), διότι το ατύχημα προκάλεσε υπαίτια ο πατέρας του Ενάγοντος. Το Δικαστήριο ακολουθεί την άποψη, ότι σε μια τέτοια περίπτωση και επί ακεραίων σχέσεων οικογενειακού δικαίου, όπως εδώ, ο ζημιώσας, ακόμη και όταν είναι ασφαλισμένος για τη σχετική ευθύνη, οφείλει χαμηλότερη αποζημίωση απ’ ότι ένας μη συγγενής ζημιώσας και τούτο διότι ο Εναγόμενος μεριμνεί για τον Ενάγοντα, ώστε να επιτύχει μια μορφή οικογενειακά δίκαιης επανόρθωσης της ζημίας (βλ. ΟLG Schleswg εις: VersR 1992, σελ. 462). Στο προσκήνιο της επιμέτρησης της ηθικής βλάβης βρίσκεται άνευ αμφιβολίας η παραπληγία, την οποία ο Ενάγων σε ηλικία μόλις επτά ετών υπέστη και εξαιτίας της οποίας βρίσκεται σε αναπηρικό καροτσάκι και χρήζει βοηθείας τρίτων. Ωστόσο δύναται ο Ενάγων να κινήσει τα χέρια και το κεφάλι, ώστε να μην είναι ολοκληρωτικά ανήμπορος. Ακόμη και αν ληφθούν υπόψη οι στενές συγενικές σχέσεις μεταξύ των διαδίκων, θεωρεί το Δικαστήριο την επιδίκαση ηθικής βλάβης ύψους 300.000 γερμ. μάρκων ως εύλογη, καθόσον το Δικαστήριο κινείται εντός των οριοθετημένων σε αντίστοιχες περιπτώσεις πλαισίων (βλ. πχ. ΟLG Schleswig, εις: VersR 1988, σελ. 1244).
Αντιστοίχως προς την πράξη του Ενάγοντος πρέπει μερικώς να επιδικασθεί ηθική βλάβη από τον Αύγουστο 1982 υπό τη μορφή ενός περιοδικά καταβαλλομένου ποσού (βλ. επίσης ΟLG Dusseldorf εις: VersR 1993, σελ. 113; ΟLG Frankfurt/M. εις: VersR 1990, σελ. 1287 και εις: VersR 1988, σελ. 1180; ΟΙ_<3 Schleswig εις: VersR, σελ. 1244), την οποία το Δικαστήριο σύμφωνα με τις προτάσεις του Ενάγοντος ορίζει στο ποσό των 400 γερμ. μάρκων μηνιαίως. Με αφετηρία την ηλικία των οκτώ ετών και μετά από συνυπολογισμό ενός ετησίου βασικού επιτοκίου της τάξης του 5% (ομοίως πχ. το Δικαστήριο στην από 18.12.1991 – 13 U 194/88 απόφαση του; αφηρημένος υπολογισμός στην από 27.9.1989 – 13 U 49/87 – από¬φαση του Δικαστηρίου, εις: VersR 1990, σελ. 909) προκύπτει συντελεστής κεφαλαιοποίησης (Κapitalisierungsfaktor) της τάξης του 19,0959, δηλαδή περίπου 19. Επί μηνιαίως καταβαλλομένου ποσού 400 γερμ. μάρκων, δηλαδή επί ετησίως καταβαλλομένων 4.800 γερμ. μάρκων προκύπτει μια συνολική αξία περιοδικά καταβαλλομένων παροχών της τάξεως των 91.200 γερμ. μάρκων. Τα οφειλόμενα προς περιοδική καταβολή ποσά δε λογίζονται ως ήδη εφάπαξ καταβληθέντα επί της συνολικής αξίας των περιοδικών καταβολών ύψους 91.200 γερμ. μάρκων.
. Οι αξιώσεις αποζημίωσης του Ενάγοντος δεν έχουν παραγραφεί. Τούτο αναγνώρισε τελεσίδικα το πρωτοβάθμιο Δικαστήριο. Και στο ζήτημα αυτό συμμερίζεται το Δικαστήριο παρεμπιπτόντως τις σχετικές διατάξεις της πρωτόδικης απόφασης

Παρατηρήσεις

Α. Η εν λόγω απόφαση θέτει το ζήτημα της επιδίκασης χρηματικών αποζημιώσεων εξαιτίας ηθικής βλάβης επί σωματικών βλαβών, που επήλθαν συνεπεία τροχαίου ατυχήματος. Το Δικαστήριο καταλήγει στην επιδίκαση για ηθική βλάβη 300.000 γερμ. μάρκων, τα οποία αναλύονται σε 210.000 γερμ. μάρκα εφάπαξ ποσό και σε κεφαλαιοποιημένες περιοδικές καταβολές ύψους 90.000 γερμ. μάρκων. Παρά τις ιδιαιτερότητες της προκείμενης επίδικης διαφοράς (εναγωγή εξ αδικοπραξίας λόγω ηθικής βλάβης του πατέρα από το τέκνο, βαρύτατη αναπηρία του ενάγοντος) παραμένει ενδεικτική των αρχών υπολογισμού και του ύψους των ποσών που γερμανικά δικαστήρια επιδικάζουν ως ηθική βλάβη (Schmerzensgeld).

Β. Ένα πρώτο σημείο σχολιασμού αφορά την προσπάθεια των διαδίκων να αποφύγουν τη δικαιοδοσία των ελληνικών δικαστηρίων και την εφαρμογή ελληνικού δικαίου σε ένα βιοτικό περιστατικό, όπου πλείστα συνδετικά στοιχεία (τόπος ατυχήματος, ιθαγένεια των διαδίκων) παραπέμπουν στην ελληνική δικαιοδοσία. Παρότι η εν λόγω απόφαση δεν εμπεριέχει την προβληματική ιδιωτικού διεθνούς δι¬καίου της προκείμενης διαφοράς, φαίνεται ότι σε επίπεδο διεθνούς δικονομικού δικαίου τα γερμανικά δικαστήρια στηρίζουν τη διεθνή δικαιοδοσία τους στη γενική δικαιοδοτική βάση της κατοικίας του εναγομένου (αρθρ. 2 παρ. 1 Κανονισμού 44/2001, βλ. επίσης αρθρ. 13 γερμΚΠολΔ – ΖΡΟ). Από τη σκοπιά του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου επιτυγχάνουν οι διάδικοι την εφαρμογή γερμανικού ουσιαστικού δικαίου αδικοπραξιών λόγω της κοινής συνήθους διαμονής ζημιώσα-ντος και ζημιωθέντος κατά το χρόνο της αδικοπραξίας στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας (αρθρ. 40 παρ. 2 Εισαγωγικού Νόμου του ΓερμΑΚ – ΕGBGB).

Γ. Αναφορικά με το ουσιαστικό σκέλος της διαφοράς πρέπει καταρχήν να επισημανθεί ότι η αξίωση για ηθική βλάβη ρυθμίζεται πλέον στο αρθρ. 253 γερμΑΚ. Η πρώτη παράγραφος1 επαναλαμβάνει την προ της μεταρρύθμισης του ενοχικού δικαίου διάταξη του τότε αρθρ. 253 γερμΑΚ. Αντίθετα η παρ. 22 προστέθηκε με τον Δεύτερο Νόμο περί μεταρρύθμισης των διατάξεων του δικαίου της αποζημίωσης”3 και ανταποκρίνεται στην πλέον καταργηθείσα παρ. 847 γερμΑΚ. Οι ομοιότητες με το άρθρο 932 ΑΚ είναι προφανείς. Περαιτέρω γίνεται δεκτή η ύπαρξη αφενός μιας αποκαταστατικής λειτουργίας (Αυsgleichsfunktion) με την έννοια της αποκατάστασης του ψυχικού πόνου και βασανισμού που υπέστη ο ζημιωθείς και αφετέρου μιας επανορθωτικής λειτουργίας (Genugtuungsfunktion), η οποία έχει τις ρίζες της στο ελβετικό δίκαιο και αφορά την καταπράυνση των αρνητικών συναισθημάτων του ζημιωθέντος εκ της παράνομης συμπεριφοράς μέσω της καταδίκης και της πρόληψης4. Οι εν λόγω αρχές διαπνέουν το σύνολο του γερμανικού δικαίου και αποτελούν τμήμα της γερμανικής δημόσιας τάξης (ORDRE ρublic 5.

Δ. Η επιμέτρηση των ποσών επί ηθικών βλαβών διαπνέεται από τις ως άνω αρχές και προσδιορίζεται με βάση τη μορφή, την ένταση και τη διάρκεια της προσβολής του εννόμου αγαθού (ΑRT, Ιntensitat und Dauer der Rechtsgutsverletzung). Μια σειρά παραγόντων συνυπολογίζονται, προκειμένου να καταλήξει ο δικαστής στην τελική επιμέτρηση του ποσού. Ενδεικτικά αναφέρονται οι επιπτώσεις της ζημίας στην επαγγελματική, προσωπική και κοινωνική δραστηριότητα του ζημιωθέντα, η μείωση της πιθανότητας τεκνοποίησης και τέλεσης γάμου, η ενδεχόμενη συνυπαιτιότητά του, καθώς και ο βαθμός πταίσματος του ζημιώσαντος (πχ. οδήγηση σε κατάσταση μέθης). Προς το σκοπό αποδελτίωσης της σχετικής νομολογίας και διευκόλυνσης των δικαστών ως προς τον προσδιορισμό του σχετικού ποσού έχουν καταρτιστεί σε επίπεδο νομικής θεωρίας κατάλογοι (Schmerzensegeldtabellen), οι οποίοι δεν έχουν δεσμευτική ισχύ και ορίζουν τα κατά καιρούς επιδικασθέντα ποσά ανά κατηγορία συγκρίσιμων περιπτώσεων6. Επί αντιστοίχων περιπτώσεων σωματικών βλαβών εκ τροχαίου έχουν επιδικάσει γερμανικά δικαστήρια ποσά που κυμαίνονται ή και υπερβαίνουν 7.τα επιδικασθέντα ποσά της σχολιαζόμενης απόφασης και με τον τρόπο αυτό καταδεικνύουν την προσπάθεια αποτελεσματικής προστασίας του ζημιωθέντος με το μέσο της αποζημίωσης για ηθική βλάβη. Συνοψίζοντας είναι ενδεικτική η τάση των γερμανικών δικαστηρίων με βάση τις ανωτέρω αρχές να επιδικάζουν όλο και μεγαλύτερα ποσά επί ηθικών βλαβών, ακόμη και σε σύγκριση με άλλες χώρες – μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα – που ακολουθούν στο σύστημα του αστικού τους δικαίου τις αρχές της αποκαταστάσεως και επανορθώσεως8.

1.Άρθρο 253 παρ. 1 γερμΑΚ ορίζει ότι: Εξαιτίας μιας ζημίας, η οποία δε συνιστά περιουσιακή ζημία,
μπορεί να απαιτηθεί αποζημίωση σε χρήμα μόνο στις υπό του νόμου προσδιοριζόμενες περιπτώσεις”.

2.Αρθρο 253 παρ. 2 γερμΑΚ ορίζει ότι: Εάν οφείλεται αποζημίωση λόγω προσβολής του σώματος,
της υγείας, της ελευθερίας ή του γενετήσιου αυτοπροσδιορισμού, μπορεί επίσης να απαιτηθεί εύλογη χρηματική αποζημίωση εξαιτίας της ζημίας, που δε συνίσταται σε περιουσιακή ζημία”.

3.Zweites Geset zur Anderung Sshadensersatzrechtlicher Vorschriften vom 19.7.2002 BGBI.I.S.2674.

4 Deutsch/Ahrens,Deliktsrecht,Unerlaubte Handlungen,Schadensersatz,Schmerzengeld, 4η έκδ., σελ.
217 επ.; Οetker ίη Μunchener Kommentar zum Βϋrgerlichen Gesetzbuch, τόμος 2a, 4η έκδ., 2003, σελ. 494 επ.

5.Βλ. Σχετικά ΒGΗ, Urt. ν. 4.6.1992 – IX ΖΡ 149/91 (Dϋsseldorfί), εις: ΝJW 1992, σελ. 3096, όπου η επιδίκαση υπέρμετρων αποζημιώσεων ποινικού χαρακτήρα (pynitive damages) αντιστρατεύεται τις προαναφερθείσες αρχές του γερμανικού δικαίου και αποτελεί κώλυμα εκτελέσεως τέτοιων αποφάσεων σε όλη τους την έκταση. Βλ. επίσης αρθρ. 40 παρ. 3 ΕGBGB.

6.Ηacks/Ring/Bohm, Schmerzensgeld-Betrage, 20η έκδ., 2001; Slizyk, Βeck ,sche Schmerzensgeldtabelle
4η έκδ., 2001.

7.ΟLG Dusseldorf, Urt.v. 10.2.1992 – 1 U 218/90, εις: DAR 1993, 258 (Εφάπαξ ηθική βλάβη 450.000
γερμ. μάρκων και μηνιαίως καταβαλλόμενο ποσό 750 γερμ. μάρκων, δηλαδή συνολικά 600.000 γερμ. μάρκα); ΟLG Schleswig Urt.v. 9.1.1991 – 9 U 40/89, εις: VersR 1992, σελ. 462 (Συνολικό ποσό επιδικασθέντων ηθικών βλαβών 280.000 γερμ. μάρκα); ΟLG Schleswig Urt. ν. 3.6.1987 – 9 U 114/85,
εις: VersR 1998, σελ. 1244 (Συνολικό ποσό 205.000 γερμ. μάρκα, που αναλύεται σε 140.000 γερμ. μάρκα εφάπαξ καταβολή και 300 γερμ. μάρκα μηνιαίες καταβολές); ΚG.Urt.v. 17.4.1986 – 12 U 1551/85, εις: ΝJW-RR1987, σελ. 409 (Εφάπαξ καταβολή ηθικής βλάβης ποσού 200.000 γερμ. μάρκων και μηνιαίων καταβολών ύψους 600 γερμ. μάρκων, μετά από κεφαλαιοποίηση των τελευταίων εξάγεται ποσό ύψους 329.000 γερμ. μάρκων).

8. Βλ. Scheffen, Tendenzen bei der Bemessung des Sshmerzensgeldes fur Verletzungen aus Verkehrsunfallen arztlichen kunstfehlern υnd Ρroduzentenhaftung, εις: ΖRΡ 1999, σελ. 189 επ.
…